وبلاگ هــم انــدیشـی دینــی

بازدید کننده ی بزرگوار! جهت مطالعه ی بهتر و کامتر مطالب این وبلاگ می توانید به وب سایت :::هم اندیشی دینی::: مراجعه بفرمایید

(خلاصه ی تفسیر المیزان)

*قالُوا یا ذَا الْقَرْنَیْنِ إِنَّ یَأْجُوجَ وَ مَأْجُوجَ مُفْسِدُونَ فِی الأَرْضِ فَهَلْ نَجْعَلُ لَکَ خَرْجاً عَلى‏ أَنْ تَجْعَلَ بَیْنَنا وَ بَیْنَهُمْ سَدًّا (94)

قالوا: ظاهرا کسانی هستند که در نزدیکی دو کوه زندگی می­کردند.

یأجوج و مأجوج: مردمی بودن که از پشت آن کوه به این مردم حمله می­کردند. قتل و غارت به راه انداخته و آنها را اسیر می­کردند.

خرج: چیزی است که برای مصرف شدن در حاجتی، از مال انسان خارج شود.

*­قالَ ما مَکَّنِّی فیهِ رَبِّی خَیْرٌ فَأَعینُونی‏ بِقُوَّةٍ أَجْعَلْ بَیْنَکُمْ وَ بَیْنَهُمْ رَدْماً (95)

مکنّی: اصل آن «مکننی» بوده.

ردم: به معنای سدّ است. برخی هم گفته­اند به معنای سدّ قوی است. بنا بر این، تعبیر به «ردم» در جواب آنان که درخواست سدى کرده بودند براى این بوده که هم خواهش آنان را اجابت کرده، و هم وعده ما فوق آن را داده باشد.

ما مَکَّنِّی فیهِ رَبِّی خَیْرٌ: آن مکنتى که خدا به من داده بهتر است از مالی که شما به من وعده می­دهید. این جمله براى افاده­ی استغناء ذو القرنین از کمک مادى ایشان است.

قوّه: هر چیزی است که به وسیله­ی آن آدمی بر چیزی نیرومند می­شود.

اعینونی بقوّه: مراد کمک انسانی و فراهم آوردن مصالح سدّ سازی بوده است.

*آتُونی‏ زُبَرَ الْحَدیدِ حَتَّى إِذا ساوى‏ بَیْنَ الصَّدَفَیْنِ قالَ انْفُخُوا حَتَّى إِذا جَعَلَهُ ناراً قالَ آتُونی‏ أُفْرِغْ عَلَیْهِ قِطْراً (96)

زُبَر: جمع «زُبره» است که به معنای قطعه است.

ساوی: به معنای تسویه است.

صدفین: تثنیه­ی «صدف» است که به  معنای یک طرف کوه است.

قِطر: مس و یا روی مذاب است. و «افراغ قِطر» ریختن آن داخل سوراخ و شکافها است.

آتونی زبر الحدید: همان قوتی است که از آنها خواست و اگر از میان مصالح فقط نام آهن را آورد و مثلا نامی از سنگ به میان نیاورد بدین جهت بوده که رکن اصلی سدّ سازی و استحکام آن آهن بوده است. پس این جمله بدل بعض از «فأعینونی بقوّ?» است.

حَتَّى إِذا ساوى‏ بَیْنَ الصَّدَفَیْنِ قالَ انْفُخُوا: در این جمله اختصار به حذب به کار رفته  و تقدیر چنین است: «او را به قوه و نیرو مدد کردهو آنچه خواسته بود برایش آوردند، پس سد را برایشان بنا کرده بالا برد، تا میان دو کوه را پر کرد و گفت حالا در آن بدمید».

*فَمَا اسْطاعُوا أَنْ یَظْهَرُوهُ وَ مَا اسْتَطاعُوا لَهُ نَقْباً (97)

اسطاعوا ... استطاعوا: این دو کلمه به یک معناست. و ضمیرهای جمع در این دو کلمه و کلمه­ی «یظهروه» به یأجوج و مأجوج برمی­گردد.

ظهور: به معنای علو و استیلاء است.

نقب: به معنای سوراخ کردن است.

معنا: بعد از آنکه سدّ را ساخت یأجوج و مأجوج نتوانستند به بالای آن بروند، چون بلند بود، و نیز به سبب محکمی نتوانستند آن را سوراخ کنند.

*قالَ هذا رَحْمَةٌ مِنْ رَبِّی فَإِذا جاءَ وَعْدُ رَبِّی جَعَلَهُ دَکَّاءَ وَ کانَ وَعْدُ رَبِّی حَقًّا (98)

دکاء: این  کلمه از «دک» به معنای شدت کوبیدن است. و در اینجا مصدر و به معنای اسم مفعول است.

قال هذا رحمه من ربی: این سد خود رحمتى از پروردگار من بود، یعنى نعمت و سپرى بود که خداوند با آن اقوامى از مردم را از شر یاجوج و ماجوج حفظ فرمود.

فَإِذا جاءَ وَعْدُ رَبِّی جَعَلَهُ دَکَّاءَ: (و این سد و این رحمت تا آمدن وعده پروردگار من باقى خواهد ماند) وقتى وعده پروردگار من آمد آن را در هم مى‏کوبد و با زمین یکسان مى‏کند.

مقصود از وعده یا یا پیشگویی در خصوص خرد شدن این سد در نزدیکیهای قیمت است و یا خبر دادن از در هم کوبیده شدن همه­ی کوهها در آستانه­ی قیامت است.

*وَ تَرَکْنا بَعْضَهُمْ یَوْمَئِذٍ یَمُوجُ فی‏ بَعْضٍ وَ نُفِخَ فِی الصُّورِ فَجَمَعْناهُمْ جَمْعاً (99)

بعضهم: ضمیر جمع آن به ناس برمی­گردد، مؤید آن هم این است که ضمیر در «جمعناهم» به طور قطع به «ناس» برمی­گردد پس ضمیر در «بعضهم» هم همینگونه است. . 

وَ تَرَکْنا بَعْضَهُمْ یَوْمَئِذٍ یَمُوجُ فی‏ بَعْضٍ: در آن استعاره­ای به کار رفته است، و مراد این است که: در آن روز از شدت ترس و اضطراب آن چنان آشفته مى‏شوند که دریا در هنگام طوفان آشفته مى‏شود، و مانند آب دریا به روى هم مى‏ریزند و یکدیگر را از خود مى‏رانند، در نتیجه نظم و آرامش جاى خود را به هرج و مرج مى‏دهد، و پروردگارشان از ایشان اعراض نموده رحمتش شامل حالشان نمى‏شود و دیگر به اصلاح وضعشان عنایتى نمى‏کند.

این آیه از کلام خداوند است و اگر تتمه­ی کلام ذوالقرنین بود جا داشت بیاید: «ترک بعضهم...» در مقابل جمله­ی دیگر که فرمود: «جعله دکاءَ».

وَ نُفِخَ فِی الصُّورِ: مقصود، نفخه دومى قبل از قیامت است که با آن همه مردگان زنده مى‏شوند، به دلیل اینکه دنبالش مى‏فرماید: «فَجَمَعْناهُمْ جَمْعاً وَ عَرَضْنا جَهَنَّمَ یَوْمَئِذٍ لِلْکافِرِینَ عَرْضاً».

*وَ عَرَضْنا جَهَنَّمَ یَوْمَئِذٍ لِلْکافِرینَ عَرْضاً (100)

*الَّذینَ کانَتْ أَعْیُنُهُمْ فی‏ غِطاءٍ عَنْ ذِکْری وَ کانُوا لا یَسْتَطیعُونَ سَمْعاً (101)

این آیه تفسیر کافرین است، و آنان همانهایى هستند که خداوند میان آنان و ذکرش سدى قرار داده و پرده‏اى کشیده دیدگان ایشان را در پرده‏اى از یاد خدا کرده و استطاعت شنیدن را از گوششان گرفته. آرى، انسان یا از راه چشم به حق مى‏رسد، و از دیدن و تفکر در آیات خداى عزوجل به سوى مدلول آنها راه مى‏یابد، و یا از طریق گوش و شنیدن کلمات حکمت و موعظه و قصص و عبرتها، و اینان نه چشم دارند و نه گوش.

*أَفَحَسِبَ الَّذینَ کَفَرُوا أَنْ یَتَّخِذُوا عِبادی مِنْ دُونی‏ أَوْلِیاءَ إِنَّا أَعْتَدْنا جَهَنَّمَ لِلْکافِرینَ نُزُلاً (102)

استفهامى است انکارى.         

در مجمع البیان گفته: معنایش این است: «آیا کسانى که توحید خداى را انکار مى‏کنند خیال مى‏کنند اگر غیر از خدا اولیاى دیگرى اتخاذ کنند ایشان را یارى خواهند نمود، و عقاب مرا از ایشان دفع توانند کرد؟» آن گاه بر گفته­ی خود استدلال نموده مى‏گوید: جمله­ی «إِنَّا أَعْتَدْنا جَهَنَّمَ لِلْکافِرِینَ نُزُلاً»، بر این حذف دلالت مى‏کند.

وجه دوم از ابن عباس: «آیا اینان که کافر شدند مى‏پندارند که اگر بغیر من آلهه‏اى بگیرند من براى خود و علیه ایشان غضب نخواهم کرد و عقابشان نمى‏کنم؟».

وجه سوم: جمله­ی «أن یتَّخذوا…» مفعول اوّل برای «حسب» است که به معنای «ظن» می­باشد، و مفعول دومش محذوف و تقدیرش چنین است: «آیا کسانی که کافر شده­اند پنداشته­اند که اگر غیر از من اولیایی بگیرند برای ایشان نافع و یا دافع عقاب از ایشان است؟».

ذکر مطلبی در مورد سدّ ذوالقرنین:

سدى آهنى و چنان محکم که از خواصش این بوده که امتى بزرگ را هزاران سال از هجوم به اقطار زمین حبس کرده باشد به طورى که نتوانند از آن عبور کنند کجا است؟ و چرا در این عصر که تمامى دنیا به وسیله خطوط هوایى و دریایى و زمینى به هم مربوط شده، و به هیچ مانعى چه طبیعى از قبیل کوه و دریا، و یا مصنوعى مانند سد و یا دیوار و یا خندق برنمى‏خوریم که از ربط امتى با امت دیگر جلوگیرى کند؟ و با این حال چه معنا دارد که با کشیدن سدى داراى این صفات و یا هر صفتى که فرض شود رابطه‏اش با امت‏هاى دیگر قطع شود؟

لیکن در دفع این اشکال آنچه به نظر من مى‏رسد این است که کلمه «دکاء» از «دک» به معناى ذلت باشد، هم چنان که در لسان العرب گفته: «جبل دک» یعنى کوهى که ذلیل شود. و آن وقت مراد از «دک کردن سد» این باشد که آن را از اهمیت و از خاصیت بیندازد به خاطر اتساع طرق ارتباطى و تنوع وسائل حرکت و انتقال زمینى و دریایى و هوایى دیگر اعتنایى به شان آن نشود.

پس در حقیقت معناى این وعده الهى وعده به ترقى مجتمع بشرى در تمدن و نزدیک شدن امتهاى مختلف است به یکدیگر، به طورى که دیگر هیچ سدى و مانعى و دیوارى جلو انتقال آنان را از هر طرف دنیا به هر طرف دیگر نگیرد، و به هر قومى بخواهند بتوانند هجوم آورند.

مؤید این معنا سیاق آیه: «حَتَّى إِذا فُتِحَتْ یَأْجُوجُ وَ مَأْجُوجُ وَ هُمْ مِنْ کُلِّ حَدَبٍ یَنْسِلُونَ» است که خبر از هجوم یاجوج و ماجوج مى‏دهد و اسمى از سد نمى‏برد.

البته کلمه «دک» یک معناى دیگر نیز دارد، و آن عبارت از دفن است که در صحاح گفته: «دککت الرکى» این است که من چاه را با خاک دفن کردم. و باز معناى دیگرى دارد، و آن این است که کوه به صورت تلهاى خاک در آید، که باز در صحاح گفته:

«تدکدکت الجبال» یعنى کوه‏ها تلهایى از خاک شدند، و مفرد آن «دکاء» مى‏آید. بنا بر این ممکن است احتمال دهیم که سد ذو القرنین که از بناهاى عهد قدیم است به وسیله بادهاى شدید در زمین دفن شده باشد، و یا سیلهاى مهیب آب‏رفتهایى جدید پدید آورده و باعث وسعت دریاها شده در نتیجه سد مزبور غرق شده باشد که براى بدست آوردن اینگونه حوادث جوى باید به علم ژئولوژى مراجعه کرد. پس دیگر جاى اشکالى باقى نمى‏ماند، و لیکن با همه این احوال وجه قبلى موجه‏تر است- و خدا بهتر مى‏داند.[1]